Pomniki robotniczej godności

Porozumienia zawarte pomiędzy komitetami strajkowymi a rządem Polski Ludowej w ostatnich dniach sierpnia 1980 r. pozwoliły wrócić pamięcią do tragicznych dni grudnia 1970 r. Masakra stoczniowych robotników, która miała miejsce na stacji kolejowej Gdynia-Stocznia w czarny czwartek 17 grudnia 1970 r., domagała się monumentalnego upamiętnienia.

Środowiska pracowników stoczni trójmiejskich wspólnie dążyły do postawienia pomnika i nieoficjalnie pracowały nad różnymi wersjami projektu. Niestety władze Polski Ludowej odmawiały zgody na realizację jakiegokolwiek monumentu upamiętniającego krwawą masakrę. Od kul strzelających do ludzi oddziałów milicji i wojska w grudniowych robotniczych protestach na Wybrzeżu zginęły 44 osoby, zaś ponad tysiąc zostało rannych.
Brama nr 2 stoczni w Gdańsku
Trzy wysmukłe, wysokie krzyże stykające się ramionami i ozdobione kotwicami, stojące w Gdańsku na pl. Solidarności przed bramą nr 2 stoczni, zna chyba każdy Polak. Widział je bowiem albo na miejscu w Gdańsku, albo w telewizji podczas corocznej transmisji uroczystego składania pod nimi wieńców w rocznicę podpisania społecznych umów w sierpniu 1980 r. W roku 1971 zawiązał się społeczny Komitet Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców 1970 pod przewodnictwem stoczniowego ślusarza Henryka Lenarciaka.
Pierwszy projekt opracowany przez inż. Bogdana Pietruszkę z Biura Projektów Konstrukcji Stoczni proponował grupę połączonych ramionami czterech krzyży. Współpracujący z komitetem artyści rzeźbiarze i architekci, Wojciech Mokwiński, Gedymin Jabłoński i Maria Korpalska, zadecydowali jednak, że forma trzech krzyży tworzy ciekawszą bryłę i związana jest z religijną symboliką. Wersję ostateczną realizowali Bogdan Pietruszka, Elżbieta Szczodrowska-Peplińska, Robert Pepliński (rzeźbiarze),
inż. Wiesław Szyślak oraz architekci Wojciech Mokwiński i Jacek Krenz. Wzniesiony monument ma wysokość 42 m, krzyże wykonano z blach stalowych, zaś kotwice z mosiężnych. Cokół pomnika tworzy usypane wzniesienie, pokryte betonowymi płytami z inskrypcjami i napisami uzupełnianymi też w późniejszych latach. Części dolne krzyży udekorowane są 10 brązowymi płaskorzeźbami symbolizującymi pracę stoczniowców, narodową solidarność i walkę polskiego społeczeństwa z komunistyczną władzą. Na jednej z tych scen widnieje fragment wiersza Czesława Miłosza: „Który skrzywdziłeś człowieka prostego, śmiechem nad krzywdą jego wybuchając (…), nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta. Możesz go zabić – narodzi się nowy. Spisane będą czyny i rozmowy”. Trzy krzyże upamiętniają też trzech pierwszych zabitych w grudniu 1970 r., natomiast trzy kotwice są znakami nadziei i przypomnieniem wydarzeń z lat 1956, 1970, 1980. Pomnik w Gdańsku odsłonięty i poświęcony został 16 grudnia 1980 r.
Data w Gdyni, anioł w Szczecinie
Zdecydowanie szybciej zaprojektowano i wykonano monument upamiętniający ofiary grudnia 1970 r. w Gdyni. Usytuowaną na placu pomiędzy al. Solidarności a ul. Janka Wiśniewskiego (autorem słów pieśni pt. „Janek Wiśniewski padł” był gdański architekt Krzysztof Dowgiałło) datę „1970”, wykonaną z nierdzewnej stali, zaprojektował artysta rzeźbiarz Stanisław Gierada. Poruszającym elementem tej rzeźbiarskiej realizacji jest przewracająca się cyfra 7, przedstawiająca sylwetę upadającego na twarz człowieka, którego plecy podziurawione są serią karabinowych kul. Pomnik osłania niewielki murek, na którym widnieje napis „Zabitym 17 XII 1970”. Odsłonięcia pomnika 17 grudnia 1980 r. dokonała matka poległego stoczniowca Ludwika Piernickiego, który miał 22 lata, gdy zginął.
Pomnik poświęcony tragicznym wydarzeniom w grudniu 1970 r. na Wybrzeżu odsłonięty został w sierpniu 1981 r. w Elblągu. Monument autorstwa rzeźbiarza Henryka Bukowskiego przedstawia rozerwaną betonową bryłę spiętą krzyżem. Mosiężne litery głoszą: „Ofiarom Grudnia 1970 – W Hołdzie Robotniczej Dumie, Godności i Woli – Solidarność Ziemi Elbląskiej”.
Najpóźniejszy pomnik upamiętniający Grudzień 1970 powstał w Szczecinie. Kamień węgielny pod niego położono 17 grudnia 2003 r., zaś rzeźbę odsłonięto 28 sierpnia 2005 r. w ramach uroczystości związanych z rocznicą podpisania umów sierpniowych. Pomnik zaprojektował znany z realizacji poświęconych Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II profesor rzeźbiarz Czesław Dźwigaj. Odlany w brązie monument ma 11 m wysokości i waży prawie 10 ton. Podniosła symbolika rzeźby uwieczniona została w wyłaniającej się z brukowanej ulicy łodzi, na której stoi anioł. Strzeliście uniesione skrzydła akcentują pionowy charakter monumentu, zaś trzymana w dłoniach anioła cierniowa korona układa się w stylizowany napis „Grudzień 1970”. Cztery pionowe granitowe płyty otaczające rzeźbę wypełnione są nazwiskami poległych stoczniowców i pamiątkowymi inskrypcjami.
Warto dziś przypomnieć też treść telegramu nadesłanego w grudniu 1980 r. przez Ojca Świętego Jana Pawła II z okazji odsłaniania pomników poświęconych poległym w 1970 r. stoczniowcom: „Odpowiadając na szczególną prośbę biskupa gdańskiego i mieszkańców Wybrzeża, łączę się w dniu dzisiejszym z Wami, drodzy bracia i siostry przy pomniku, który przypomina tragiczne wydarzenia sprzed lat 10 i każe nam myśleć o wszystkich, którzy wówczas ponieśli śmierć. Polecam ich miłosierdziu Ojca Wszechwiecznego, dziękując Bogu za to, że tegoroczne wydarzenia na Wybrzeżu miały przebieg całkowicie inny. Proszę Go, aby moim rodakom dał wszystkie siły potrzebne do budowania pokoju we wzajemnym poszanowaniu wspólnego dobra umiłowanej ojczyzny. Nie przestając się modlić za Polskę i wszystkie jej sprawy, z serca błogosławię uczestnikom uroczystości i wszystkim rodakom”.